Kundaklanırdı iyi şeyler öyküsünün kahramanları Titan oğlu Prometheus ile İdris’in oğlu Tonguç’tur. Bir de içinde bulunduğunuz zaman-mekanda bu yazıyı okumakta olan siz.

Baş Tanrı Zeus’un kibrine inat, insanı yaratmış Prometheus. Cehaletin kuşatmasına inat, köy enstitülerini yarattı Tonguç. Prometheus’un annesi Asia imiş, Tonguç’un annesi oğlunu yolcu ederken ona; “İşin akkın gelsin. Çalış çabala yüzün ak, başın dik dursun” demiş…

Ateş tanrısının alevler saçan ocağından insan için kıvılcım çalmış Prometheus, Zeus’un insafsız düzenini değiştirsin diye yaratıcılığı, bilimi, uygarlığı vermiş insana… Bulgaristan, Macaristan, Yugoslavya, Avusturya, Almanya’da köylüyü eğitmek için neler yapıldığını incelemiş Tonguç, Anadolu köylüsü makus talihi yensin diye…

Prometheus zeki ve azimliydi. Tonguç, Silistre’de ortaokulu, İstanbul’da öğretmen okulunu, Ettingen’de öğretmenler seminerini, Karlsruhe’de güzel sanatlar okulunu, Leipzig’de iş öğretmen okulunu bitirdi. O şöyle bir kanaatteydi; “kıçın terlemeden yapılan işten hayır gelmez.” Köy enstitülerinde yetişen öğrenciler gerçekten de ter akıtmanın karşılığında kendi ayakları üzerinde durmayı öğrenmişlerdi. Prometheus, yarattığı insanlardan umutluydu, Tonguç da aynı umudu öğrencileri için taşıyordu.

Baş Tanrı Zeus, Prometheus’un yaptığı işe fena halde bozuldu, uygarlaşma ateşinin kıvılcımlarından alıp insana vermesi onu çıldırttı. Elindeki kutuyla Pandora’yı Prometheus’un kardeşi Epimetheus’a yollayarak kulağına kutuyu açmasını fısıldadı. Epimetheus’la evlenen Pandora kutuyu açtı. Baş Tanrı Zeus’un istediği olmuştu ve insanlığın arasına mutsuzluk yayılmıştı. Prometheus’u Kafkas dağının tepesindeki kayalarda zincire vurdurttu. Bir kartal gelip gün boyu karaciğerini yedi, gece sabaha kadar ağrılar içinde karaciğeri yenilendi ve ertesi gün kartal gelip yine karaciğerini yedi, istenen Prometheus’un acılarının asla sona ermemesiydi…

Tonguç’a, bakan R. Şemsettin Sirer “Senin çoluk çocuğunla belini kıracağım” Dedi. İlk Öğretim müdürü, Köy enstitülerinin yaratısı İsmail Hakkı Tonguç Ankara lisesinde (1948-1949 )resim ve elişi öğretmeni yapıldı. Köy enstitüleriyle Pandora kutusunun garip bir ilişkisi var gibime gelir. Hani kutu açıldığında bütün felaketler ortalığa saçılmıştır ya, bir de ortaya çıkan dehşet karşısında kutunun kapatılması neticesinde “umudun” içerde kalması meselesi… İşte diyorum, kutu açıldı ve köy enstitüleri kapatıldı, sadece onlar mı tarih oldu? Daha neler-neler konuşamadan ölen bebeler gibi elimizden sıyrılıp gitti.

17 Nisan 1940 tarihinde açılan köy enstitülerinde öğretmenlik ve öğrencilik yapmış o güzel insanları anımsamış olmak da güzel bir şey ama yine de İsmail Hakkı Tonguç gibi güzel düşünceleri düşünce düzeyinde bırakmadan onları uygulamayı beceren insanlara ya da kendi Prometheus’larımıza gereksinimimiz var.

Kıçımızı terletmeliyiz ve başımızı dik tutmalıyız.

İrfan Kaban